سرنوشت كشاورزان با وضعیت فعلی بارش چه می شود؟
به گزارش بازاری خشکسالی، کاهش غیر طبیعی و طولانی مدت منابع رطوبتی (عمدتاً بارش) است که اثرات نامطلوبی بر گیاهان، حیوانات و انسان می گذارد. مواجه با این پدیده زیان بار طبیعی خصوصا در بخش کشاورزی از اهمیت خاصی برخوردار است؛ به صورتی که کارشناسان معتقدند اگر برنامه برای کنترل خشکسالی در بخش کشاورزی تدوین نشود این پدیده طبیعی می تواند امنیت غذایی بشر را تهدید کند.
به گزارش بازاری به نقل از ایسنا خشکسالی هواشناسی که در خیلی از منابع با عنوان خشکسالی اقلیمی از آن نام برده اند به سبب کمبود و یا کاهش مقدار بارندگی طی دوره ای از زمان بوجود می آید. به عبارتی خشکسالی هواشناسی زمانی حادث می شود که میزان بارندگی سالانه کمتر از میانگین دراز مدت آن باشد. در صورتی که خشکسالی کشاورزی از راه تاکید بر مواردی همچون کسری بارش، کمبود رطوبت خاک، اختلاف بین تبخیر وتعرق واقعی و پتانسیل، کاهش سطح ذخایر یا آب های زیر زمینی و مواردی از این قبیل که به خشکسالی اقلیمی(یا هیدرولوژی) مرتبط می باشد، تعریف می شود.
مواجه با پدیده خشکسالی و پیشگیری از تشدید آن در بخش کشاورزی و وظایف و مسئولیت های همه دست اندرکاران بخش کشاورزی از کشاورزان گرفته تا مسؤلان و تصمیم گیران موضوع هایی هستند که با باقر قرمز چشمه_ رئیس گروه هیدرولوژی و توسعه منابع آب پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیرداری در مورد آنها به گفت و گو پرداختیم.
خلاصه این گفت و گو در ادامه آمده است:
براساس آمارهای وزارت نیرو و سازمان هواشناسی میزان بارندگی امسال نسبت به سال قبل حدود ۴۰ درصد کاهش داشته است، به نظر شما کاهش بارندگی و احتمال بروز خشکسالی در کشور چه پیامدهایی برای بخش کشاورزی دارد؟
خشکسالی در کشور پدیده نوظهوری نیست و به سبب شرایط جغرافیایی، کشور همیشه با خشکسالی عجین بوده است. ازاین رو مبحث جدیدی نیست که اخیرا با آن روبرو شده باشیم. همینطور سازمان هواشناسی کم بارشی را برای سال زراعی ۱۳۹۹- ۱۴۰۰ پیشبینی کرده بود اما نکته حائز اهمیت این است که سال جاری میزان بارندگی در مقایسه با ۵۰ سال قبل کاهش چشم گیری داشته است و این کم بارشی اثر خویش را در همه استان ها بخصوص استان های جنوب شرق گذاشته است.
اگر بخواهیم به یکی از این اثرات اشاره نماییم می توانیم بگوییم که در بخش کشاورزی بیشترین صدمه به کشت دیم وارد شده، چونکه این نوع کشت کاملا وابسته به بارندگی است. کشاورزانی که کشت دیم پاییزه داشته اند و پس از آن هم به امید اینکه در بهار بارش باران بیشتر شود به کشت دیم بهاره روی آوردند بیشترین صدمه را دیده اند. خصوصا کشاورزانی که محصولاتی چون گندم، جو و نخود کاشتند.
کشاورزان و فعالان عرصه کشاورزی باید چه اقداماتی در جهت مدیریت منابع آبی انجام دهند که بتوانند از منابع آبی محدود خود بیشترین بهره را ببرند؟
کشاورزان باید تلاش کنند آبیاری را به اواخر روز و ساعات خنک شبانه روز موکول کنند. اگر در شب آبیاری صورت گیرد تبخیر آب کاهش پیدا می کند و آب می تواند تا بامداد به لایه های زیرین خاک هم نفوذ کند. در روز میزان تبخیر بسیار بالاست و در مناطقی که کشاورزی آن متکی به آب های زیر زمینی است بایستی به ساعت آبیاری توجهی زیادی کرد.
در آبیاری قطره ای یا بارانی هم بایستی در اواخر غروب و اوایل شب صورت گیرد تا میزان تبخیر هم کاهش پیدا کند. از طرفی پوشاندن اطراف درختان و نازل های آبیاری با پوشال یا موادی که تبخیر سطحی را کم می کنند می تواند موثر باشد. همینطور دوره آبیاری بایستی متکی به میزان رطوبت و شرایط مزرعه باشد.
نکته دیگر این است که میتوان حجم آبیاری را افزایش واز آن طرف فاصله زمانی بین آبیاری ها را هم افزایش داد. در آبیاری قطره ای هم بهتر است میزان (دبی) ورود آب بیشتر و زمان آبیاری کمتر شود.
مسئولان باید چه اقداماتی در جهت مدیریت منابع آبی انجام دهند؟
تنها گزینه مدیریت کلان آب در کشور آبخیرداری و آبخوان داری است ولی متاسفانه دولت به جای هزینه در این بخش فقط سد ساخته است. سدهایی که با جمع شدن آب پشت آنها حق آبه پائین دست خویش را حذف می کنند. برای نمونه لازم است بگویم که در بازدیدی که از منطقه نیک شهر و قصر قند سیستان و بلوچستان داشتیم متوجه شدیم که این منطقه ذخیره آبی خوبی دارد ولی دولت به جای انجام عملیات آبخیرداری و آبخوانداری دراین منطقه، بر روی رودخانه کاجو سد راه اندازی کرده و در پایین دست سیستم آبیاری را توسعه نداده و در نتیجه آب پشت سد به پایین دست منتقل نشده و کشاورزان از آن بی بهره هستند. همین مساله سبب شده که منطقه دشتیاری از آب بی بهره بماند و حق آبه بخش کشاورزی نادیده گرفته شود. این مورد منجر به مهاجرت های بسیاری به اطراف چابهار شده است. از طرفی در سیل های اخیر هم دیدیم که سدهای ساخته شده حتی نتوانست جلوی خسارت را بگیرد.
بر روی چند درصد از حوضه های آبی کشور عملیات آبخیرداری و آبخوانداری انجام شده است؟
شاید بتوان گفت در حدود ۲۵ درصد از حوضه های کشور عملیات آبخیرداری انجام شده است. البته در سال های اخیر توجهی ویژه ای به آن شده و بودجه ای از صندوق توسعه ملی برای آن تخصیص یافته است. امیدواریم این روند در سالهای بعد هم ادامه دار باشد. سرمایه گذاری در بخش آبخیزداری سرمایه گذاری با سود مستقیم و کوتاه مدت نیست. یعنی این گونه نیست که در مدت کوتاه نتیجه دهد. شاید چندین سال طول بکشد که آبخیرداری اثرات خویش را نشان دهد. ولی اثرات مثبت و قابل توجه ای در حفاظت آب، خاک و پوشش گیاهی خواهد داشت.
کشورهای پیشرفته شعاری دارند که می گویند بهترین گزینه این است که کاری در طبیعت نکنیم. یعنی طبیعت خودش می تواند خودش را مدیریت کند تا زمانی که بشر به آن وارد نشده و آنرا تخریب نکرده است. اقدامات آبخیزداری در جهت این است که حوزه های تخریب شده باردیگر بازسازی و احیا شوند.
آیا آبخیرداری می تواند از بروز سیل جلوگیری کند؟
هیچ وقت نمی توانیم جلوی سیل را بگیریم و سیل باید اتفاق بیافتد ولی بایستی مدیریت شود. اگر سیل در دشت خوزستان وارد نشود مشکلات زیادی پدید می آید. سدهای زیادی ساخته شده و تصور براین است که این سدها سبب رونق خوزستان شده ولی نتیجه عکس آن رخ داده است. اگر این سدها نبود بخشی ازسیل هرسال وارد دشت می شد و مواد مغذی را وارد آن می کرد و سبب آبشویی و زهکشی می شد. در نهایت شوری زمین کم و پوشش گیاهی خوبی در منطقه پدید می آمد. علت اینکه در خیلی از مناطق کانون گردو غبار وجود دارد هم همین است چونکه با فقدان پوشش گیاهی در آن مناطق مواجهیم. آبخیزداری با کاهش ضریب رواناب سطحی و افزایش نفوذ، در سرشاخه ها رواناب را کاهش داده و تاحدود زیادی سیلابهای مخرب را کاهش داده و در نتیجه در پایین دست به شدت از خسارات آن کم می شود.
کلام آخر...
متاسفانه در بحث آب متولی درستی نداریم. هم اکنون متولی آب در کشور وزارت نیرو است. در حالیکه وزارت کشاورزی و بخش منابع طبیعی که بیشترین استفاده را ازآب می کنند هیچ اختیاری ندارند. تا حق آبه بخش کشاورزی و منابع طبیعی در نظر گرفته نشود نمی توان کاری از پیش برد.
همچنین از مدیران مربوطه تقاضا می نماییم که بیشتر از پیش به نتایج تحقیقات پژوهشگران اهمیت دهند و اجازه ندهند تحقیقاتی که برای آن هزینه می شود در کتابخانه ها خاک بخورند. اگر مسؤلان از نظریات کارشناسی مبتنی بر دانش استفاده کنند خیلی از مشکلات حل خواهد شد. بنظر می رسد مدیران ما در خواب خرگوشی هستند. خشکسالی پدیده جدیدی نیست و باید از دوسال قبل به فکر آن می بودند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب