در گفت وگو مهر با یك اقتصاددان مطرح شد؛
اقتصاد بدون نفت، هدفی دور یا نزدیک
به گزارش بازاری، یک کارشناس اقتصادی اظهار داشت: صاحبان سرمایه های بادآورده بزرگترین مانع رجعت به اقتصاد ملی هستند اما تکیه بر مردم، می تواند بزرگترین پشتوانه اصلاحات ساختاری اقتصاد باشد.
خبرگزاری مهر، گروه اقتصاد- فاطمه امیراحمدی: سنگ بنای استخراج نفت در کشور با ساختار استعماری شروع شد. اولین فوران نفت در ایران و البته خاورمیانه، سحرگاه پنجم خرداد ۱۲۸۷ خورشیدی در مسجد سلیمان، رقم خورد.
سال ۱۲۸۰ خورشیدی برابر با سال ۱۹۰۱ میلادی با وساطت آنتوان کتابچی خان، تبعه گرجی الاصل ایرانی، قراردادی بین دربار ایران و شخصی به نام ویلیام ناکس دارسی در تهران امضا شد؛ این قرارداد که به امضای مظفرالدین شاه نیز رسید، به سبب آن، اکتشاف و بهره برداری از نفت ایران به استثنای ۵ استان شمالی، به مدت ۶۰ سال به دارسی واگذار شد. برمبنای قرارداد بسته شده شاه ۲۰ هزار پوند نقد و ۲۰ هزار پوند دیگر بصورت سهم دریافت می کرد، همین طور ۱۶ درصد از سود خالص سالانه به او تعلق می گرفت.
تبدیل شدن کشور به بازار مصرف کالاهای جهان صنعتی از دیگر تبعات استخراج طلای سیاه بود. بدین سان عدم مدیریت درست در این خصوص، سبب شد تا ثروتی که باید در زیرساخت های اقتصادی برای بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی و نیز ارتقا موقعیت سیاسی ایران هزینه شود، بلای جان این کشور شد.
وابستگی کشور به نفت، دوره به دوره بالا رفته بطوریکه امروز این طلای سیاه، محلی برای تهدید و بحران کشور در مقاطع تحریمی شده است.
سیاست گذاران سال ها است از کاهش و قطع وابستگی نفتی سخن می رانند اما تا امروز این هدف محقق نشده است. پارامترهای مورد نیاز برای تحقق این هدف بزرگ چیست؟
خبرنگار مهر در این خصوص گفتگویی با امین دلیری، تحلیلگر مسائل اقتصادی داشت که می خوانید.
چگونه می توان اقتصاد ایران را از اقتصاد نفتی نجات داد؟
اقتصاد ایران از گذشته های دور به لحاظ ساختاری وابستگی زیادی به درآمدهای نفتی داشته است. این وابستگی به نفت سبب شده در مقابل تهاجم دشمنان انقلاب اسلامی لطمه پذیر باشد. دو دیدگاه نسبت به سیاست های تولید و صادرات نفت خام وجود داشت یک دیدگاه در زمان حاکمیت دولت اصولگرا توسط رییس جمهور وقت در دولت نهم و دهم که ابراز شد نفت جز انفال است و متعلق به ملت بوده و باید فروخته شود. همین طور در ادامه عایدی آن بین مردم ایران تقسیم شود.
دیدگاه دیگر، نگرش وزیر نفت بود در دوره حاکمیت دولت اصلاحات و اعتقاد داشت، صادرات نفت خام باید با حداکثر ظرفیت صورت گیرد تا حفظ اقتدار ایران از نظر سهمیه بندی در اوپک و تبدیل درآمدهای نفتی به سرمایه، در کشور صورت گیرد.
از منظر این دیدگاه، توسعه و ساخت پالایشگاه های تولید بنزین در داخل در اولویت برنامه های وزارت نفت نبود و بیشتر تکیه بر واردات بنزین از خارج حاکم بود؛ البته دیدگاه عدم توسعه و ساخت پالایشگاه تولید بنزین با وزارت همان وزیر در دولت تدبیر و امید تغییر نمود. شاید هم با تحریم واردات بنزین که در دولت مهرورزی شروع شده بود و کشور گرفتار مشکل عرضه بنزین شد، استراتژی واردات بنزین در مقابل صادرات نفت خام تغییر نمود. در اجرای این سیاست در آخر دوره دوم دولت تدبیر و امید نه فقط تقاضای مصرف بنزین از محل تولید پالایشگاه های داخلی تامین، بلکه ظرفیتی برای صادرات بنزین به خارج برقرار شد.
غرض از یادآوری این دو دیدگاه که حتما برای صاحبان آن دارای توجیهاتی در زمان خود داشت، نمی خواهم به نقد آنها بپردازم؛ ولی می خواهم دیدگاه خود و بسیاری از صاحبنظران دلسوز که دود شدن یکی از منابع خدادادی کشور را به وضوح مشاهده می کنند و یکی از اشکالات ساختاری کشور که از نخستین استخراج نفت خام توسط شرکت دارسی انگلیسی که گلوی اقتصاد کشور را به شدت می فشارد، تحلیلی داشته باشیم.
آیا می توان اقتصاد کشور را از وابستگی به نفت کم یا قطع کرد؟ البته یک دفعه در زمان مرحوم دکتر مصدق هنگام ملی کردن نفت در مقام مقابله با شرکتها و دولت انگلیس، کشور ایران مورد تحریم حداکثری قرار گرفت، دولت وقت بودجه خودرا با اقتصاد بدون نفت تنظیم کرد. در آن برهه زمانی کمک مردم در همراهی با دولت مثال زدنی بود.
امروز آیا می توان اقتصاد ایران را از وابستگی به نفت نجات داد؟ مانند دولت مردمی زمان مرحوم دکتر مصدق با یاری و همراهی مردم، اقتصاد ایران را از اسارت و وابستگی به نفت خارج کرد؟
البته اقتصاد ایران فعلی با ایران ۸۰ گذشته بسیار متفاوت می باشد. اولاً، اقتصاد فعلی بسیار بزرگ تر از اقتصاد ۸ دهه قبل است. ثانیاً، صاحبان سرمایه های بادآورده و ثروتمندان با نفوذ خود، بزرگترین مانع سر راه رجعت به اقتصاد ملی هستند. مجدداً تکیه به مردم، می تواند بزرگترین پشتوانه و بزرگترین سرمایه برای این اصلاحات ساختاری اقتصاد باشد. به عنوان مثال، حضور پر رنگ مردم همچون سیلی که از هر کوه و برزن روانه مصلای تهران در یک شرایط خاص در امتداد لبیک به ندای رهبر معظم انقلاب اسلامی در مراسم بزرگداشت شهید مقاومت سید حسن نصرالله صورت گرفت، نمونه بارز عزم ملی برای انجام کار دینی و ملی است.
رهایی اقتصاد کشور از وابستگی به نفت، همراه با مؤلفه ها و الزاماتی است باید به آنها توجه کرد.
آیا این مؤلفه ها و الزامات هم اکنون برای تغییر ساختاری اقتصاد کشور وجود دارد و اگر وجود دارد با چه ابزارهای وارد پروسه اصلاحات ساختاری می شوند؟
بله. این مؤلفه ها و الزامات عبارتند از «سهم تولید داخلی در کارهای اقتصادی و توجه دولت ها به تولیدات صنعتی و کشاورزی»، «سهم درآمدهای مالیاتی در اقتصاد»، «سهم بخش خصوصی در تولیدات صنعتی، کشاورزی و خدمات»، «سهم هزینه های جاری دولت در بودجه؛ به عبارت دیگر چگونگی اندازه دولت»، سهم درآمدهای نفتی در بودجه دولت»، «نقش طبقه متوسط در پروسه توسعه اقتصادی» و «نقش برنامه های راهبردی دولت ها در فراهم کردن ابزارهای رشد اقتصادی بدون نفت» است.
البته باید «نقش دولت ها در تسهیل و آماده سازی زمینه جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی داخلی و سرمایه گذاران خارجی و ایجاد تحرک در کارهای کسب وکار و استمرار رشد اقتصادی»، «ایجاد انگیزه های مادی و برداشتن موانع و مقررات دست و پاگیر از سر راه صادرکنندگان واقعی و حرفه ای و نیز افزایش سهم ارزآوری کالاهای غیرنفتی در اقتصاد» و بالاخره این که «سیاست مزیت های نسبی تولید در داخل برای مصرف داخلی و صادرات کالاهای غیرنفتی» باید تقویت شود.
مجموعه هر یک از موارد اشاره شده در صورتیکه نقش خودرا در اصلاح ساختار اقتصادی کشور به درستی ایفا کنند در حقیقت می توان انتظار داشت رهایی اقتصاد از نفت را ممکن خواهند کرد. متأسفانه تا کنون برنامه منسجم و کافی برای عبور از این پیچ تاریخی صورت نگرفته است. دیدگاه دولت ها در تسهیل و آماده سازی این مسیر یا مشکل تر شدن رسیدن به آن بسیار مهم و مهم است.
آیا با تمام کمبودها در اداره درست اقتصاد و با وضع موجود می توان به تدریج از اقتصاد نفتی فاصله گرفت و به اقتصاد ملی رسید؟
البته ارزیابی های اولیه بسیار امیدوارکننده است؛ چون برخی از عوامل هم اکنون چه بصورت بالفعل و چه بصورت بالقوه وجود دارند که دولت چهاردهم از اکنون می تواند برنامه های رهایی اقتصاد کشور از نفت را به تدریج باتوجه به شرایط خاص فعلی شروع کند.
نخست، ایران جز ۱۰ کشور نخست جهان از نظر منابع طبیعی خدادادی است. یکی از با اهمیت ترین ارکان توسعه و پیشرفت کشورها، وجود منابع طبیعی غنی در درون سرزمینی است. طبق نظر اقتصاددانان توسعه، در صورت استفاده بهینه از منابع طبیعی، رشد و توسعه اقتصادی این کشورها تسریع خواهد شد.
دوم این که وجود نیروی انسانی متخصص و تحصیل کرده و نقش طبقه متوسط با تجربه که بتواند نیروی کار و سرمایه و بکارگیری تکنولوژی مناسب را به سمت تولیدات اساسی و سرمایه های مولد هدایت کند، بسیار تعیین کننده است و نقش نخبگان و شرکت های دانش بنیان در تولید علم و ثروت بسیار برجسته است. بدین سبب باتوجه به سرمایه انسانی موجود لحاظ کردن آن از طرف دولتمردان بسیار اهمیت دارد.
همچنین طبق آمار سازمان ملل متحد، فاکتورهای رشد نیروی انسانی ایران در رده بندی کشورهای جهان، در رتبه بالایی است و فقط ۶ پله با کشورهای توسعه یافته که در رتبه خیلی بالاتر قرار دارند، فاصله دارد. بدین سبب سرمایه انسانی بصورت بالقوه مانند منابع طبیعی خدادادی در کشور به بالقوه برای یک جهش رشد در این راه وجود دارد.
سوم، این که ایران دارای وسعت زیاد و دارای اقلیم مختلف است. چهار فصل بودن اقلیمی ایران که در یک زمان همه فصول سال را در یک زمان واحد می توان در آن مشاهده کرد، تنوع تولید در ۴ فصل سال با توجه با اقلیم های متفاوت آب و هوایی یک مزیت بزرگ برای کشور شمرده می شود. به همین دلیل آب و هوایی متفاوت در اقلیم های مختلف می تواند، تولیدات کشاورزی متنوعی برای کشور فراهم آورد. این یک مزیت بزرگی است و می تواند هرگونه تنگناهای وارد شده از طرف کشورهای متخاصم خارجی را دور کند.
دیگر این که باتوجه به شواهد تاریخی و استناد به واقعیات آماری موجود، کشور در وضعیت خوبی برای کاهش وابستگی به نفت قرار دارد. زمانی بیش ۷۰ درصد بودجه دولت به درآمدهای نفتی وابسته بود ولی هم اکنون این رقم به میزان قابل توجهی کم شده و نسبت به آن برعکس شده است.
منبع: baazari.ir
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب