به گزارش بازاری، گمرک ایران با سودجستن از هوش مصنوعی، ترخیص کالا را هوشمند و شفاف کرده است؛ روندی که با تحلیل داده و تصویر، زمان ترخیص را از چند روز به چند ساعت کم می کند.
به گزارش بازاری به نقل از مهر، سال هاست که بازرگانان از صف های طولانی، تأخیر در ترخیص و کاغذبازی های لایتناهی در گمرک شکایت دارند. حالا وزارت اقتصاد و گمرک ایران، در چارچوب برنامه ای شش محوره با هدف «هوشمندسازی گمرک کشور»، بدنبال جایگزینی سیستم انسانی با سازوکار داده محور است. تحولی که با شعار «از صف تا سرعت» شکل گرفته و مقرر است چهره تجارت خارجی ایران را تغییر دهد.
بند نخست این طرح به باز تعریف «مسیر سبز» اختصاص دارد؛ مفهومی که در گمرک های پیشرفته جهان، شاخص اعتماد تجاری است. بندهای بعدی، شامل استفاده از هوش مصنوعی در تحلیل تصاویر ایکس ری، بازطراحی فرایندهای ریسک، اجرای حسابرسی پیش ورود، شکل گیری به مدیریت هماهنگ مرزی و توسعه تجارت منطقه ای با اوراسیا هستند. در ادامه، هر بخش از این مسیر مورد بررسی قرار می گیرد.
مسیر سبز؛ عبور بی دردسر برای بازرگانان خوش سابقه
در گذشته، حتی کالاهای بدون ریسک هم باید از مراحل طولانی ارزیابی می گذشتند. اما «مسیر سبز» هوشمند، محموله های کم ریسک را بطور خودکار تشخیص می دهد. داده های پیشین از سوابق واردکننده، نوع کالا، حجم مبادله و انطباق اسنادی، در سامانه یکپارچه جمع آوری می شود.
به گفته ی کارشناسان گمرک، این سامانه امکان اعطای مجوز ترخیص آنی را برای حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از محموله ها فراهم می آورد. بنابراین، متوسط زمان ترخیص که امروز نزدیک به ۷ روز است، می تواند تا ۲۴ ساعت کاهش پیدا کند. کاهش زمان ترخیص علاوه بر پایین آوردن هزینه انبارداری، به روان تر شدن جریان عرضه داخلی هم کمک می نماید.
در مرحله دوم، مسیر سبز به الگوریتم یادگیری محور متصل می شود با هر بار استفاده، دقت پیش بینی ریسک را افزایش دهد. به زبان ساده، خود سامانه یاد می گیرد که چه نوع کالا و کدام تاجر قابل اعتمادتر است.
هوش مصنوعی در تحلیل تصاویر ایکس ری
درحال حاضر، ده ها دستگاه ایکس ری در گمرک های ایران فعال است اما تفسیر تصاویر همچنان متکی به قضاوت انسانی است. طرح جدید، با اتصال تصاویر به شبکه تحلیلی مرکزی، از هوش مصنوعی برای شناسایی الگوهای مشکوک استفاده می نماید.
الگوریتم ها می توانند تفاوت میان کالاهای هم شکل ولی متفاوت در محتوا (مثلاً قطعه خودرو با پوشش فلزی و ابزار قاچاق یا مواد غیرمجاز) را تشخیص دهند. هر تصویر به بانک داده ای هدایت می شود که قبلاً با میلیونها تصویر سالم و ناسالم آموزش دیده است.
با این شیوه، ضریب دقت بازرسی از ۷۰ درصد به بالای ۹۰ درصد می رسد و درصد خطای انسانی تا یک سوم کاسته می شود.
این نوآوری همینطور زمان توقف کامیون ها در گلوگاه های مبادی ورودی را به حداقل می رساند. در بندرعباس و بازرگان، تست های پایلوت این سامانه انجام شده و نتایج اولیه نشان داده است که سرعت پردازش بطور متوسط سه برابر بالا رفته است.
بازطراحی مدیریت ریسک و حسابرسی پیش ورود
پیش از این، ارزیابی ریسک تنها بعد از ورود کالا به مرز انجام می شد. در مدل تازه، داده های تجاری، مالی و حمل و نقل از لحظه ی ثبت سفارش، مورد تحلیل قرار می گیرد. گمرک با اتصال به سامانه ثبتارش و بانکهای عامل، می تواند سابقه مالی تاجران را هم در محاسبه ریسک دخیل کند.
اگر سامانه تشخیص دهد معامله در قالب قانونی و مالی سالم انجام شده، کالا به مسیر سبز وارد می شود. در غیر این صورت، پرونده جهت بررسی ویژه در راه زرد یا قرمز قرار می گیرد.
مزیت دیگر این بخش، ایجاد پروسه معروف به «حسابرسی پیش ورود» است. بجای توقیف فیزیکی کالا، داده های اسنادی پیشاپیش در سامانه بررسی و تأیید می شود. بنابراین تاجر تنها یک مرتبه به گمرک مراجعه می کند؛ در حقیقت، گمرک بجای انسان، با داده گفتگو می کند.
آمایش نظام گمرکی و مدیریت هماهنگ مرزی
هر واردکننده امروز باید چندین سازمان را برای مجوزهای قرنطینه، استاندارد، محیط زیست و بهداشت طی نماید. در طرح هوشمندسازی، همه این نهادها به «پنجره واحد مرزی» متصل می شوند. مأموریت جدید گمرک، هماهنگ سازی دستگاه های هم مرز است تا پاسخ به واردکننده بصورت هم زمان و در لحظه صادر شود.
«مدیریت هماهنگ مرزی» اساساً یک فلسفه جدید در حکومت داری مرزی است. هدف آن حذف باردیگر کاری ها و ایجاد اشتراک داده در سطح دولت می باشد. در این سیستم، هر دستگاه تنها یک مرتبه اطلاعات را از تاجر دریافت می کند و همه ی نهادها به آن دسترسی دارند.
همچنین، گمرک ایران قصد دارد نقشه ی جدیدی از چیدمان مرزهای کشور (آمایش مرزی) ارائه کند تا امکانات لجستیکی، دستگاه های ایکس ری و نیروهای انسانی متناسب با حجم و ماهیت تجارت در هر گذرگاه تنظیم شود. تمرکز منابع در مرزهای پررفت وآمد (مانند بازرگان، بندر شهید رجایی و لطف آباد) گام اول در این راه است.
پنجره واحد تجاری و پیوند با دولت الکترونیکی
حالا که خیلی از خدمات عمومی به سوی دولت دیجیتال حرکت کرده اند، گمرک هم باید پایگاه اطلاعاتی خودرا به این شبکه متصل کند.
ایده «پنجره واحد تجاری» به عنوان قلب پروژه، تمام مراحل از اظهار کالا تا پرداخت حقوق ورودی و ترخیص را در یک بستر دیجیتال گرد می آورد. واردکننده فقط یک مرتبه اطلاعات محموله را وارد می کند؛ از آنجا، داده بصورت خودکار میان بانک مرکزی، سازمان استاندارد و وزارت صمت گردش می کند.
اجرای رسمی این پنجره واحد علاوه بر صرفه جویی زمانی و هزینه ای، زمینه مواجهه با فساد سیستمی را هم فراهم می کند؛ چونکه حذف مراجعه حضوری بزرگ ترین گام در ممانعت از زدوبند یا تأخیرهای سلیقه ای است.
تجارت هم پیوند با اوراسیا و همسایگان
در گام نهایی، برنامه بر پیوند فنی گمرک ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا متمرکز است. این همکاری در چارچوب توافقات تبادل داده، بوسیله سامانه های امن مبتنی بر بلاک چین به انجام می رسد تا اطلاعات عبور کالا بصورت لحظه ای بین طرفین رد و بدل گردد.
ایران با ارمنستان، روسیه، قزاقستان و بلاروس مذاکراتی را برای اجرای نظارت تک مرحله ای آغاز نموده است. این سیستم بجای بازرسی باردیگر در مرزهای هر کشور، داده ثبت شده در گمرک مبدا را به رسمیت می شناسد. نتیجه، کاهش هزینه ترانزیت و افزایش جذابیت مسیر ایران به عنوان دالان اصلی تجارت آسیا‑اروپا است.
به ویژه در دوران پساتحریم، همگرایی با اتحادیه اوراسیا می تواند مسیر صادرات غیرنفتی به بازارهای جدید را هموار کند. کارشناسان پیش بینی می کنند با اجرای این طرح، حجم تجارت ایران با همسایگان تا سه برابر افزایش یابد.
چالش های اجرای سیستم
هرچند مزایای طرح روشن است، اما چالش هایی هم در راه اجرا وجود دارد. نخست، ضعف زیرساخت ارتباطی در بعضی گمرک های مرزی است که هنوز به خطوط فیبر نوری متصل نیستند. دوم، تأمین امنیت داده ها و مواجهه با نفوذ سایبری که در گمرکات دیجیتال اهمیت حیاتی دارد.
به علاوه، احتیاج به آموزش نیروهای انسانی برای کار با سامانه هوشمند هم جدی است. شناسایی الگوریتم های هوش مصنوعی کافی نیست؛ کاربر انسانی باید قادر باشد نتایج سیستم را تفسیر کند و نسبت به خطاهای احتمالی اخطار دهد.
از نظر حقوقی نیز، هنوز چارچوب قانونی امضای دیجیتال برای اسناد گمرکی بطور کامل به تصویب نرسیده است. بدون قانون معتبر، بخش خصوصی علاقه ای به اتکا به داده های الکترونیکی ندارد و همچنان نسخه چاپی مطالبه می کند.
مطالعات مقدماتی نشان داده است اجرای کامل گمرک هوشمند می تواند سالانه بالاتر از ۱.۵ میلیارد دلار صرفه جویی مستقیم و غیرمستقیم بوجود آورد. کاهش هزینه توقف کالا، صرفه جویی در نیروی انسانی و حذف فساد اداری از عمده ترین منابع این بهره اقتصادی اند.
همچنین، سرعت در ترخیص، به سیاست کنترل قیمتها هم کمک می کند؛ چونکه تأخیر در ورود کالاهای اساسی یکی از عوامل نوسان در بازار مصرف است. با کوتاه تر شدن پروسه اداری و حذف بروکراسی، هزینه ی نهائی به مصرف کننده کاسته می شود.
هوشمندسازی گمرک، گامی ضروری در راه نوسازی اقتصادی کشور است. با تلفیق فناوری هوش مصنوعی، مدیریت داده و تحلیل ریسک، گمرک ایران می تواند از سازمانی کند و پرکاغذ به نهادی سریع، شفاف و پیش بینی پذیر بدل شود.
اگر این تحول بصورت فراگیر در تمام گمرکات زمینی و دریایی پیاده سازی شود، نه فقط زمان ترخیص کاسته می شود بلکه اعتماد میان دولت و بخش خصوصی هم بازسازی خواهد شد.
در عصر اتصال جهانی، کشوری که مرزش دیجیتال تر است، تجارتش آزادتر پیش می رود.
منبع: baazari.ir