اقتصاد ایران بدون پایداری انرژی نمی چرخد
بازاری: از صنایع سنگین تا اشتغال مستقیم، همه به تامین مداوم گاز وابسته اند. ذخیره سازی فصلی و توسعه میادین مشترک برای پیشگیری از شوک های تولیدی ضروری می باشد.
به گزارش بازاری به نقل از مهر، پایداری در تولید و تأمین انرژی، خصوصاً گاز طبیعی، در سالهای اخیر به مهم ترین متغیر تعیین کننده برای راندمان صنایع و ثبات اشتغال تبدیل گشته است. استمرار تولید انرژی، علاوه بر تثبیت مسیر رشد اقتصادی، نیازمند سرمایه گذاری در ذخیره سازی فصلی، توسعه نیروگاه های سیکل ترکیبی و تکمیل میادین مشترک است؛ حوزه هایی که غفلت از آنها به کاهش ظرفیت تولید و ایجاد شوک های فصلی در اقتصاد منجر می شود.
پایداری تولید انرژی در اقتصادهای امروز نه یک متغیر جانبی، بلکه پیش شرط حفظ رشد اقتصادی و ممانعت از افت مداوم راندمان است. تجربه کشورهای صاحب منابع انرژی نشان میدهد که آن چه موتور تولید را روشن نگه می دارد، صرفا وجود ذخایر هیدروکربوری یا ظرفیت نصب شده نیروگاهی نیست؛ بلکه استمرار تأمین انرژی، مدیریت نوسانات فصلی و سرمایه گذاری در زیرساخت هایی است که ریسک وقفه در تولید را به حداقل می رسانند. در ایران هم که بالاتر از ۷۰ درصد انرژی مصرفی صنایع و خانوارها بر پایه گاز طبیعی تأمین می شود، اثر تداوم تولید انرژی بر عملکرد اقتصادی و اشتغال مستقیم و قابل مشاهده می باشد. هر میزان اختلال در عرضه انرژی، حتی در بازه های کوتاه مدت، خودرا در کاهش تولید صنعتی، افت نرخ بهره برداری، عقب ماندگی سفارشات، و در نهایت فشار بر شاخص رشد اقتصادی نشان میدهد.
می توان اظهار داشت که انرژی، و بویژه گاز طبیعی، «ورودی پنهان» تمام سیستم ارزش صنعتی ایران است؛ از پتروشیمی تا فولاد، از سیمان تا خودروسازی و از صادرات فرآورده ها تا تأمین برق پایدار. در این بین، ناپایداری عرضه انرژی نه فقط یک مساله فنی یا مدیریتی، بلکه یک چالش کلان اقتصادی می باشد که اثر آن بصورت توأمان در سطح خرد (واحدهای تولیدی) و سطح کلان (نرخ رشد، سرمایه گذاری، اشتغال) خودرا نشان میدهد.
انرژی پایدار؛ شرط موردنیاز برای افزایش راندمان صنایع
بهره وری صنعتی در ایران طی دهه گذشته با نوسانات شدیدی همراه بوده و بخش قابل توجهی از این وضعیت به وقفه های گاه وبیگاه در تأمین انرژی بازمی گردد. صنایع بزرگ کشور، از فولاد و سیمان تا پالایش و پتروشیمی، در آن واحد بزرگ ترین مصرف کنندگان گاز و برق و ستون صادرات غیرنفتی کشور هستند. هرکدام از این صنایع برای حفظ نرخ بهره برداری بطور میانگین به ۹۰ تا ۱۰۰ درصد تأمین پایدار انرژی نیاز دارند. به عنوان مثال، در صنعت فولاد، وقفه چندساعته گاز یا برق می تواند به توقف کامل کوره ها منجر شود؛ توقفی که هزینه راه اندازی مجدد آن چندین برابر قیمت انرژی است و در نهایت کاهش تولید و صادرات را رقم می زند.
مطالعات انتشار یافته توسط اتاق تجاری ایران نشان میدهد تنها در یک سال کمبود گاز زمستانی، حدود ۷ میلیارد دلار از ظرفیت تولید صنایع بزرگ به علت محدودیت انرژی بدون استفاده مانده است. این ارقام تنها تصویر روشنی از زیان های آشکار انرژی ناپایدار است؛ در صورتیکه زیان های پنهان، از کاهش راندمان سرمایه تا افزایش هزینه های تعمیرات اضطراری و تغییر برنامه تولید، در آمارها کمتر دیده می شود. بر این اساس، سرمایه گذاری در پایایی انرژی عملا یک سرمایه گذاری در افزایش راندمان کل عوامل تولید (TFP) است؛ حوزه ای که موتور رشد طولانی مدت اقتصاد بحساب می آید.
پیوند میان تأمین مداوم گاز و ثبات تولید ناخالص داخلی
در سطح کلان اقتصادی، پیوند میان پایداری تأمین انرژی و ثبات رشد اقتصادی بطورکامل قابل ردیابی است. هرگاه در یکی از فصول سال، خصوصاً زمستان، محدودیت های گاز تشدید می شود، بلا فاصله شاخص تولید صنعتی گرفتار افت شده و این افت در رشد فصلی تولید ناخالص داخلی منعکس می شود. داده های مرکز آمار در سالهای اخیر نشان میدهد در فصل هایی که مصرف گاز خانگی از ۶۰۰ میلیون مترمکعب در روز فراتر رفته، کاهش گاز صنایع به افت فعالیت بخش صنعت منجر شده و اثر دومینویی آن در رشد اقتصادی بطورکامل قابل مشاهده بوده است.
تأمین مستمر انرژی، خصوصاً گاز، در کشورهای دارای ساختار انرژی مشابه ایران یک متغیر تعیین کننده برای ثبات اقتصاد کلان بحساب می آید. نروژ، روسیه و حتی ترکیه در سالهای اخیر سرمایه گذاری های قابل توجهی در ذخیره سازی گاز انجام داده اند تا شوک های فصلی یا نوسانات عرضه را تا حد ممکن خنثی کنند. این کشورها به خوبی دریافته اند که حتی وقفه های کوتاه مدت انرژی، به علت اثرات ضربه ای بر تولید، اشتغال و صادرات، اثرات منفی بلندمدتی بر GDP می گذارد.
در ایران هم هرچند ظرفیت تولید گاز در جهان کم نظیر است، اما رشد مصرف داخلی به حدی سریع بوده که طی دو دهه اخیر، شکاف میان تولید و مصرف در فصول سرد به یک چالش ساختاری تبدیل گشته است. نتیجه آن که بخش بزرگی از صنایع در حساس ترین دوره های زمانی با محدودیت تأمین مواجه می شوند و این مساله مستقیماً به کاهش نرخ رشد فصلی و افزایش نوسانات GDP منجر گردیده است. ثبات رشد اقتصادی زمانی قابل دستیابی است که عرضه انرژی به عنوان ورودی کلیدی تولید، بطور پایدار و قابل پیشبینی تأمین شود.
اشتغال و زنجیره ارزش؛ انرژی پایدار به عنوان بیمه تولید
اشتغال صنعتی در ایران بالاتر از آن چه تصور می شود به پایداری انرژی وابسته است. به طور متوسط، هر واحد صنعتی بزرگ در کشور به ازای هر ۱۰۰ واحد کاهش تولید ناشی از کمبود انرژی، ناچار به کاهش ۲ تا ۵ واحد شغلی مستقیم یا غیرمستقیم می شود. این مساله به ویژه در صنایع بزرگ صادرات محور که شبکه گسترده ای از تأمین کنندگان قطعات و مواد اولیه دارند شدیدتر است؛ چونکه وقفه تولید در یک کارخانه بزرگ می تواند ده ها واحد کوچک و متوسط در سیستم ارزش را هم با مشکل مواجه کند. بنابراین، پایداری انرژی نه تنها یک متغیر صنعتی، بلکه یک متغیر اجتماعی و اشتغال محور است.
کشورهایی که توانسته اند اشتغال صنعتی را در دوره های بحران انرژی حفظ کنند، عمدتا روی دو محور سرمایه گزاری نموده اند: افزایش ظرفیت تولید پایدار و ایجاد زیرساخت های ذخیره سازی و مدیریت تقاضا. تجربه اتحادیه اروپا در بحران انرژی سال ۲۰۲۲ نشان داد که تقویت زیرساخت ذخیره سازی و تنوع بخشی به منابع انرژی چطور می تواند از تعطیلی گسترده صنایع جلوگیری کرده و سطوح اشتغال را حفظ کند. این تجربه برای ایران هم آموزنده است: تداوم تولید انرژی مساوی است با تداوم اشتغال.
ضرورت سرمایه گذاری در ذخیره سازی فصلی؛ حلقه مفقوده مدیریت انرژی
یکی از حلقه های مغفول در سیاست گذاری انرژی ایران، توسعه ذخیره سازی فصلی است. در صورتیکه بالاتر از ۱۵ کشور جهان ظرفیت ذخیره گاز خودرا طی دهه اخیر دو برابر کرده اند، ظرفیت ذخیره سازی ایران هنوز کمتر از ۴ درصد مصرف روزانه گاز در پیک زمستان است. این شکاف سبب می شود حتی با وجود تولید بالا، مدیریت مصرف در فصول سرد عملا دشوار شود و صنایع اولین قربانی کمبود باشند.
ذخیره سازی فصلی، علاوه بر ایجاد امکان مدیریت نوسانات مصرف، به دولت اجازه می دهد سیاستهای قیمت گذاری و تخصیص را با انعطاف بیشتری اجرا نماید. همچنین، این سیاست از سوزاندن گاز در فصول گرم جلوگیری می کند و ظرفیت سازی برای صادرات پایدار در فصول کم مصرف فراهم می آورد. از نظر اقتصادی، سرمایه گذاری در ذخیره سازی از آن دسته پروژه هایی است که نرخ برگشت آن بواسطه ممانعت از توقف تولید و کاهش زیان صنایع بسیار بالاست.
نیروگاه های سیکل ترکیبی؛ راهی برای افزایش راندمان و کاهش مصرف
در کنار ذخیره سازی، توسعه نیروگاه های سیکل ترکیبی یکی از کلیدی ترین راهکارهای افزایش پایداری انرژی است. نیروگاه های حرارتی فعلی در ایران بطور میانگین با راندمان ۳۵ درصد فعالیت می نمایند، درحالی که راندمان نیروگاه های سیکل ترکیبی می تواند به ۵۰ تا ۶۰ درصد برسد. پیشرفت راندمان نیروگاه ها، خصوصاً در تابستان، فشار بر شبکه گاز را می کاهد و امکان تخصیص پایدارتر انرژی به صنایع در زمستان را فراهم می آورد.
برآوردهای کارشناسی نشان میدهد تبدیل ۱۰ هزار مگاوات نیروگاه حرارتی به سیکل ترکیبی، می تواند روزانه معادل ۳۰ میلیون مترمکعب گاز صرفه جویی ایجاد کند؛ رقمی که به تنهایی می تواند نیاز انرژی چندین صنعت بزرگ را در دوره پیک زمستان تأمین کند. بنابراین، سرمایه گذاری در سیکل ترکیبی نه تنها یک پروژه برق، بلکه یک پروژه دفاع از تولید و صادرات صنعتی است.
میادین مشترک؛ مهلتی برای افزایش تولید پایدار
آخرین حلقه در راه پایداری انرژی، توسعه میادین مشترک است. ایران بالاتر از ۲۳ میدان نفت و گاز مشترک با کشورهای همسایه دارد و خیلی از این میادین در سالهای اخیر شاهد برداشت نامتوازن بوده اند. توسعه این میادین از دو جهت برای پایداری تولید اهمیت دارد: نخست این که افزایش ظرفیت تولید گاز از میادین مشترک می تواند شکاف فصلی میان تولید و مصرف را کاهش دهد؛ دوم آن که بهره برداری بموقع از این میادین یک اجبار راهبردی برای ممانعت از مهاجرت سیالات و از دست رفتن سهم ایران در منابع مشترک است.
تجربه فازهای مختلف پارس جنوبی نشان داده است که سرمایه گذاری در میادین مشترک، علاوه بر ایجاد درآمد پایدار ارزی و تقویت صادرات گاز و فرآورده، نقش مستقیم در کاهش محدودیت صنایع در زمستان دارد. به همین دلیل، خیلی از کارشناسان انرژی اعتقاد دارند که توسعه میادین مشترک باید در کنار ذخیره سازی و سیکل ترکیبی، سه استراتژی اصلی مدیریت پایایی انرژی ایران در دهه آینده باشد.
اقتصاد ایران برای دستیافتن به رشد پایدار و پیشرفت راندمان نیازمند یک رویکرد جدید در مدیریت انرژی است؛ نگاهی که از نگرش کوتاه مدت عبور کرده و بر ایجاد ظرفیتهای پایدار، ذخیره سازی فصلی، توسعه نیروگاه های سیکل ترکیبی و تکمیل میادین مشترک تمرکز کند. پایداری انرژی نه تنها به مفهوم ممانعت از خاموشی یا کمبود گاز نیست؛ بلکه بنیان ثبات تولید، اشتغال، صادرات و رشد اقتصادیست. اگر انرژی را ستون نامرئی رشد اقتصادی بدانیم، سرمایه گذاری در زیرساخت های پایایی انرژی، همان سرمایه گذاری برای ثبات و آینده اقتصاد ایران خواهد بود.
منبع: بازاری
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب